FELJTON – VIZIONARSKE SLUTNJE O BUDUĆNOSTI SRBA: U balkanskim ratovima Živojin Mišić bio je desna ruka vojvode Radomira

ŽIVOJIN Mišić je započeo je vojničku karijeru 1874. godine kada je stupio u XI klasu četvorogodišnje Artiljerijske škole.

STRATEG Živojin Mišić je proslavio srpsku vojsku, Foto “ Vikipedija“

Ali pre nego što je završio školovanje, Srbija i Crna Gora su, posle izbijanja Bosansko-hercegovačkog ustanka, vodile dva rata prgtiv Turske 1876-1878. godine radi oslobađanja svoje braće od turskog ropstva. Zbog nedovoljnog broja starešinskog kadra u srpskoj vojsci, nesvršeni mladi akademci XI i XII klase upućeni su na razne dužnosti u ratne jedinice. Mišić se, u činu narednika, za vreme prvog rata borio na moravskom i timočkom vojištu, najpre kao ordonans u Valjevskoj brigadi II klase narodne vojske, a zatim je, pošto je ispoljio primernu hrabrost i veštinu u borbi, komandovao četom i bataljonom. U tom ratu, koji se posle četiri meseca iscrpljujućih krvavih borbi završio nerešeno, Mišić je stekao dragocena ratna iskustva, dobio prva ratna odlikovanja i unapređen u čin potporučnika.

U drugom ratu protiv Turske, koji je Srbija vodila kao saveznica Rusije od 1. decembra 1877. do 19. januara 1878, potporučnik Mišić je vršio dužnost komandira čete u Valjevskoj brigadi I klase, kojom je komandovao njegov stariji brat kapetan I klase Lazar Mišić. Brigada je upućena na Javorski front. Posle prelaska granice krenula je na Kladnicu. Mišićeva četa određena je u prethodnicu. Razbila je Turke u prvom sudaru i krenula prema Sjenici. Ali, tada je dobio naređenje da pokret obustavi jer je Austrougarska zapretila ratom ukoliko Srbi proteraju Turke iz Sandžaka. To je izazvalo ogorčenje među borcima pa su poželeli da i toj „staroj kusturi (Austriji) dođe crni petak“. Upravo je sama sudbina Živojina Mišića opredelila da tu zavetnu misao sa Javora ostvari u sukobu sa Austrougarskom u Prvom svetskom ratu.

U međuvremenu, Mišić je završio naknadni dvogodišnji kurs na Akademiji, školu gađanja u Austriji i dvogodišnji tečaj za generalštabnu struku. Blagodareći svestranom stručnom obrazovanju, izrazitom vojničkom talentu, ratnom iskustvu i primernom zalaganju u službi, Mišić je napravio blistavu karijeru i stekao ugled briljantnog oficira. U mirno doba obavljao je sve komandne dužnosti – od komandira voda do pomoćnika načelnika Glavnog generalštaba. Posle majskog prevrata 1903, osumnjičen kao obrenovićevac, odstranjen je iz vojske i pet godina, kao penzioner, proveo je u materijalnoj bedi. Za vreme aneksione krize, odnosno kada je Austrougarska proglasila prisajedinjenje Bosne i Hercegovine, sve je ukazivalo da može doći do rata između Srbije i Monarhije, pa je, kao veoma sposoban oficir, reaktiviran i postavljen za pomoćnika načelnika Glavnog generalštaba u martu 1909. godine. U tom svojstvu, kao pomoćnik generala Putnika, sarađivao je na pripremi ratnih tlanova protiv Austrougarske i Turske. U balkanskim ratovima bio je desna ruka vojvode Putnika. Ali, čim su protiv Turske i Bugarske završeni ratovi, intriganti iz redova pripadnika tajne organizacije „Crna ruka“, uspeli su da Mišića oteraju ponovo u penziju.

POSLE Sarajevskog atentata mladobosanskog revolucionara Gavrila Principa protiv austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda, Austrougarska je zapretila ratom Srbiji, na koju je tendenciozno svalila odgovornost za taj atentat. Opet su zemlji bile potrebne talentovane vojskovođe pa je Mišić ponovo reaktiviran i po treći put postavljen za Putnikovog pomoćnika u Vrhovnoj komandi.

U jeku najveće krize na frontu, krajem novembra 1914, Mišić je postavljen za komandanta Prve armije, umesto ranjenog generala Petra Bojovića. Bravuroznom pobedom u Kolubarskoj bici, srpska vojska nanela je poražavajući vojni i moralni udarac Austrougarskoj. Od tog poraza Austrougarska monarhija se nikada nije oporavila. Prva armija i Živojin Mišić odigrali su u toj bici ključnu ulogu. Za taj uspeh, koji je za Austrougarsku predstavljao „crni petak“, Mišić je unapređen u čin vojvode.

Posle višemesečnog bolovanja i oporavka na Krfu i u Francuskoj, nakon povlačenja vojske i vlade iz zemlje, Mišić je u septembru 1916. godine ponovo vraćen na čelo Prve armije, i u bitkama kod Gorničeva na Crnoj reci i kod Bitolja, ponovo ispoljio izuzetne sposobnosti velikog stratega. To je donelo novu slavu srpskoj vojsci u borbi protiv bugarskih i nemačkih trupa, a Mišiću nova priznanja za uspešno komndovlnje Prvom armijom.

U leto 1918. vojvoda Mišić je postavljen za načelnika štaba Vrhovne komande. Pod njegovom komandom srpska vojska je probila Solunski front, i u solunskoj ofanzivi, uz podršku savezničkih solunskih snaga, porazila udružene vojske Bugarske, Nemačke i Austrougarske na balkanskom ratištu i prisilila Bugarsku, Tursku i Austrougarsku na kapitulaciju a zatim i Mađarsku koja je posle odvajanja od Austrije, pokušala da zadrži Vojvodinu u sastavu svoje  države. Mišić je njenim predstavnicima, 13. novembra 1918, u oslobođenom Beogradu, diktirao uslove o bezuslovnoj kapitulaciji. Uspesi srpskih i savezničkih armija na balkanskom ratištu, za koje se s razlogom vezuje ime vojvode Mišića, porazno su se odrazili na Tursku i Nemačku, koje su takođe bile prisiljene da polože oružje.

OD ZAKLjUČIVANjA primirja na kraju Prvog svetskog rata 1918. godine do potpisivanja poslednjih mirovnih ugovora sa neprijateljskim i susednim državama 1920. godine, vojvoda Mišić je, elastičnim rasporedom i upotrebom srpske vojske, uspeo da zaštiti tekovine izvojevane na bojnom polju u četvorogodišnjem ratu i onemogući pohlepne susede da prigrabe delove srpskih i jugoslovenskih teritorija. U tom smislu posebno treba istaći pokušaj Austrije da, suprotno odredbama Ugovora o primirju, obrazuje novu vojsku i zaposedne bivše habzburške „krunske“ teritorije, uključujući i slovenačke pokrajine južno od Drave. Energičnim napadom na slovenačke provizorne odrede, raspoređene na demarkacionoj liniji, koje je obrazovala pokrajinska slovenačka vlada, Austrijanci su ih lako razbili i prešli Dravu 30. aprila 1919. godine. Vojvoda Mišić je odmah reagovao i, ne pitajući vladu, naredio da se četrnaest bataljona sa artiljerijom iz srpske Prve armije i grupa najistaknutijih trupnih oficira hitno upute u Sloveniju. Srpske trupe, zajedno sa Slovencima (devet slabih bataljona) za deset dana su potpuno porazile austrijsku vojsku, napredovale 70 kilometara na sever i zauzele celu Korušku sa Celovcem. Ubrzo se pokazalo da su taj spektakularni uspeh i žrtve bili uzaludni: na referendumu koji je održan u Koruškoj 1919, većina koruških Slovenaca i tamošnji Austrijanci glasali su za ostanak u Austriji. Da cinizam bude veći, slovenački političari su za taj debakl krivicu prebacivali na Srbe, optužujući ih da su ih izdali.

Jedina satisfakcija za vojvodu Mišića bilo je osećanje da je, sledeći zavetnu misao svojih boraca sa Javora iz daleke 1877. godine, priredio poslednji poražavajući „crni petak zakletim srpskim neprijateljima – Crno-žutoj carevini.

Takvo ponašanje Slovenac i njihovih političara, kao i utisci koje je vojvoda Mišić stekao o Hrvatima za vreme posete nekim hrvatskim gradovima u martu 1919. godine, naveli su ga na misao da se Srbija ako želi da sačuva tekovine stečene krvlju boraca mnogih generacija, mora otarasiti zabluda o mogućoj zajedničkoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca i da, na svom etničkom prostoru, izgradi svoju zasebnu državu. Lično je upozorio regenta Aleksandra da sa Hrvatima i Slovencima ne može da se izgradi srećna i stabilna država, jer „to je svet za sebe, ma sa kakvim predlozima da se pojaviš, stvar je propala“.

ZAUTAVLjEN TROJNI SAVEZ

ZA VREME trojne ofanzive armija Nemačke, Austrougarske i Bugarske protiv Srbije 1915. godine, vojvoda Mišić je sa svojom Prvom armijom sprečio sve pokušaje austrougarske vojske, koja je nadirala preko Save i Drine sa severozapadnog pravca da u sadejstvu sa nemačkim i bugarskim armijama, koje su napadale sa severa i istoka, zatvori obruč oko glavnine srpske vojske u centralnom delu zemlje. Time je Prva armija u dvomesečnim odbrambenim operacijama uspešno zaštitila levi bok glavnine srpske vojske i povlačenje vojske, izbeglica i državnih institucija iz zemlje na jadransko primorje.

 SUTRA: IDEOLOŠKO PODRIVANjE TEMELjA SRPSKE ISTORIJE