Preti li Tramp budućnosti obaveštajnog saveza ‘Pet očiju’?

Savez „Pet očiju“ je obaveštajna mreža koja okuplja pet zemalja engleskog govornog područja: Sjedinjene Države, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanadu, Australiju i Novi Zeland.

Obaveštajni savez „Pet očiju“, jedan od najjačih i najstarijih obaveštajnih saveza u svetu, suočava se sa do sada neviđenim izazovima kao rezultat politika američkog predsednika Donalda Trampa i njegove administracije, što nameće pitanja o budućnosti obaveštajne saradnje između članicama ovog saveza, piše Al Džazira.

Tenzije su počele imenovanjem Tulsi Gabard za direktorku Nacionalne obaveštajne službe Sjedinjenih Američkih Država (SAD). Gabard, kontroverzna ličnost poznata po svojim proruskim stavovima, izazvala je novu polemiku izjavama u kojima je optužila ukrajinskog predsednika Volodimira Zelenskog da traži treći svetski rat.

Ovaj stav Gabard, zajedno sa njenom prošlom istorijom otvorenog širenja ruske propagande, izazvao je zabrinutost među američkim obaveštajnim agencijama i savezničkim državama.

Pored toga, Tramp je privremeno zaustavio razmenu obaveštajnih podataka sa Ukrajinom kako bi izvršio pritisak na zemlju da postigne političke ciljeve. Njegovi potezi tu nisu stali jer je pretio da će Kanadu pripojiti SAD ili je isključiti iz saveza „Pet očiju”. Ovakvi potezi povećavaju mogućnost rascepa unutar alijanse.

Šta je savez „Pet očiju“?

Savez „Pet očiju“ je obaveštajna mreža koja okuplja pet zemalja engleskog govornog područja: Sjedinjene Države, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanadu, Australiju i Novi Zeland. Savez je osnovan posle Drugog svetskog rata sa ciljem prikupljanja, analize i razmene obaveštajnih podataka, posebno u oblasti elektronskog nadzora i prisluškivanja (SIGINT). Savez uživa dugogodišnje međusobno poverenje, što omogućava automatsku razmenu osetljivih informacija.

Prema kanadskom istoričaru Džonu Ferisu, odnos između članica saveza dostigao je nivo na kojem su američki oficiri upravljali operacijama iz Velike Britanije, i obrnuto, odražavajući dubinu saradnje između obaveštajnih agencija.

Da li stvari idu ka kolapsu?

Uprkos trenutnim tenzijama, razmena informacija između članica saveza se nastavlja. Međutim, raste zabrinutost da bi Trampova politika mogla dovesti do slabljenja globalnog obaveštajnog sistema. Postoje tri moguća scenarija:

Prvo, povlačenje ili isključenje članova:

Trampova pretnja da će Kanadu izbaciti iz saveza ili da će povući SAD mogla bi da destabilizuje temelje alijanse.

Drugo, narušeno poverenje i smanjeno učešće:

Američki saveznici mogu početi da smanjuju svoje oslanjanje na alijansu zbog zabrinutosti zbog curenja informacija ili politizacije. Tokom svog prvog mandata, Tramp je ruskim zvaničnicima otkrio poverljive izraelske obaveštajne podatke, dovodeći u pitanje kredibilitet Vašingtona.

Treće, unutrašnja paraliza:

Imenovanje kontroverznih ličnosti, kao što je direktor FBI Keš Patel, moglo bi da oslabi američku obaveštajnu zajednicu iznutra i da dovede do podela koje ometaju saradnju sa saveznicima.

Zašto nije lako isključiti Kanadu i druge?

Bivši zvaničnici naglašavaju da je „Pet očiju“ više od pukog tehničkog saveza; to je isprepletena mreža čiji se članovi teško mogu razdvojiti bez uticaja na ceo sistem. Čak i tokom istorijskih kriza, poput Suecke krize 1950-ih ili rata protiv Iraka 2003. godine, alijansa je ostala čvrsta.

Svaka zemlja doprinosi alijansi na jedinstven način. Kanada, na primer, pruža obaveštajnu ekspertizu u vezi sa Arktikom, dok je Australija ključna za praćenje kineskih aktivnosti. Iako Sjedinjene Države vode glavnu reč u alijansi, one se takođe oslanjaju na ove doprinose.

Trenutna situacija: Zabrinutost, ali bez panike

Analitičari trenutno smatraju da alijansa još nije suočena sa „velikom krizom“, pošto razmena informacija i dalje nesmetano teče među članicama. Ipak, stručnjaci upozoravaju da bi Trampova politika, posebno njegovi napadi na saveznu birokratiju i smenjivanje obaveštajnih zvaničnika, mogli da dovedu do daljeg haosa.

Džon Feris ističe da su obaveštajna partnerstva ostala jaka u prethodnim krizama jer su američke agencije prepoznale značaj saveznika. Ali situacija je sada drugačija, pošto američka obaveštajna zajednica živi u „strahu bez presedana“ zbog neizvesne budućnosti pod Trampovim vođstvom.

Mnogi analitičari smatraju da se alijansa, u sadašnjem obliku, oslanja na nepisano pravilo: „Sjedinjene Države donose pravila“. Međutim, imajući u vidu kontinuiranu kontroverznu politiku Trampove administracije, postavlja se pitanje: Koliko će ovo neformalno pravilo trajati pre nego što počnu da ruše temelji saveza Pet očiju?