SRBIJA je bila poslednja jugoslovenska oblast koja je konstituisana kao federalna jedinica u Novoj Jugoslaviji. Taj značajni konstitutivni čin odigrao se, u više etapa, od novembra 1944. do avgusta 1945. godine.
Ploča na Kolarčevom univerzitetu u spomen na zasedanje ASNO Srbije, Foto „Vikipedija“
Inicijativu za održanje Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije dao je, formalno, Glavni narodnooslobodilački odbor Srbije (u dokumentima iz novembra 1941. to telo se naziva i „Centralni odbor za oslobođenu teritoriju”). U pitanju je bio pokušaj uspostavljanja kontinuiteta sa ustaničkom 1941. godinom. Suštinski, odluku o održanju „kongresa za Srbiju” doneo je CK KPJ. Bila je to logična posledica činjenice da je težište borbe preneto u Srbiju i da, posle formiranja ostalih federalnih jedinica, treba konstituisati federalnu Srbiju. Datum održanja skupštinskog zasedanja nekoliko puta je, tokom leta, odlagan. Na kraju je Josip Broz za sebe zadržao pravo da odredi vreme i mesto zasedanja. U trenutku sazivanja Velike antifašističke skupštine Vojvodina, Kosovo i Metohija i Sandžak nisu, formalno, bili u sastavu Srbije.
Odluke Velike antifačističke narodnooslobodilačke skupštine (9—12. novembar 1944, Beograd) izglasalo je 885 delegata izabranih za grad Beograd i šesnaest okruga Srbije (kragujevački, mladenovački, požarevački, moravski, valjevski, šabački, užički, čačanski, kraljevački, kruševački, toplički, niški, leskovački, vranjski, pirotski, timočki). O značaju skupa svedoči, posredno, činjenica da je na njemu delegate pozdravio: u ime NKOJ-a predsednik Josip Broz Tito, u ime AVNOJ-a predsednik Ivan Ribar, u ime Vrhovnog štaba NOV i POJ načelnik general-lajtant Arso Jovanović, u ime CK KPJ Milovan Đilas, u ime Slovenskog narodnoosvobodilnega sveta Edvard Kardelj, u ime ZAVNO Hrvatske Andrija Hebrang, u ime crnogorskog naroda Mitar Bakić, u ime makedonskog naroda Dmitar Vlahov, u ime vojvoćanske delegacije Jovan Veselinov, u ime naroda Bosne i Hercegovine sekretar Predsedništva AVNOJ-a Rodoljub Čolaković, u ime Srba iz Hrvatske Rade Pribićević, u ime Glavnog štaba NOV i POJ Srbije Koča Popović, u ime bugarske delegacije Dobri Terpešev i general Blagoje Ivanov. Skupština je usvojila i sledeće izveštaje: Izveštaj o radu Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Srbije i o radu predstavnika Glavnog odbora Srbije na Drugom zasedanju AVNOJ-a (Blagoje Nešković), Politički položaj Srbije i zadaci Velike antifašističke narodnooslobodilačke skupštine Srbije (Aleksandar Ranković), Izgradnja i zadaci narodne vlasti u Srbiji (Petar Stambolić) i Privreda i privredni zadaci Srbije (Sreten Žujović).
Ploča na Kolarčevom univerzitetu u spomen na zasedanje ASNO Srbije, Foto „Vikipedija“
U GOVORIMA političkih funkcionera i skupštinskim rezolucijama nedvosmisleno je istaknut ogroman značaj Srbije i srpskog naroda u borbi protiv okupatora. Skupštinska govornica bila je mesto sa koga je zatražen odlučni obračun sa „velikosrpskim šovinizmom”. „Reakcionarne velikosrpske klike” koje teže osvajanju tućih teritorija, uspostavljanju svoje hegemonije, denacionalizaciji drugih naroda, sputavanju njihovog kulturnog razvoja i ekonomskog prosperiteta, označene su jednim od osnovnih uzročnika nesreće koja je zadesila srpski narod. One su optužene da sprovode „ugnjetavačku politiku”, podstiču „nacionalni razdor”, raspiruju „šovinističku mržnju”.
Bespoštednoj kritici bilo je izloženo srpsko graćanstvo i njegove koncepcije o srpskom prostoru koji obuhvata Makedoniju, Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu. Nasuprot tome afirmisan je stav o postojanju makedonske i crnogorske nacije i konstituisanju Makedonije i Crne Gore kao posebnih federalnih jedinica u svemu ravnopravnih sa Srbijom. Skupština je konstatovala ravnopravnost srpskog naroda sa drugim jugoslovenskim narodima posebno, ističući da se na bratstvu i jedinstvu, pre svega Srba i Hrvata, zasniva „srećna budućnost” demokratske federalne Jugoslavije. Istaknuto je da demokratska federativna Jugoslavija nastaje „dobrovoljnim” i „ravnopravnim” ujedinjavanjem njenih naroda. Afirmisano je bratstvo i jedinstvo, poštovanje slobode i nacionalnih prava, zajednička borba protiv neprijatelja. Posebno je naglašeno da odluke Drugog zasedanja AVNOJ-a odgovaraju „životnim interesima srpskog naroda i Srbije”.
Odluke AVNOJ-a označene su najvećom garancijom da će Srbi, kao i ostali jugoslovenski narodi, „biti srećni i zadovoljni u takvoj slobodnoj, istinski demokratskoj i bratskoj zajednici ravnopravnih naroda”.
U POZDRAVNOM govoru Josip Broz je akcenat stavio na „strahovito stradanje Srbije”, ljubav srpskog naroda prema domovini i nezavisnosti, poverenje koje gaji prema SSSR-u.
On je posebno apostrofirao činjenicu da je rat, koji je predstavljao „doprinos borbi za bratstvo i jedinstvo”, voćen „u ime časti nacije i časti Srbije” ali i egzistencijalnog opstanka srpskog naroda. Broz je smatrao da budućnost ima samo „srećna slobodna Srbija u jednoj slobodnoj federalnoj demokratskoj Jugoslaviji”. Blagoje Nešković je nastojao da pobije propagandni stereotip da Srbija nije na strani NOB-a i da „teži očuvanju nenarodne vlasti”. Ivan Ribar je naglašavao da se Srbija „kroz sto godina borila za narodnu vlast i za samostalnost” i da stoga ima obavezu da ostalim jugoslovenskim narodima da „tvrdu veru u ravnopravnost naroda Jugoslavije, u njihov napredak, bolji život i bolju budućnost”. Sa skupštinske govornice Milovan Đilas je poručivao da se u „tekovine naroda Jugoslavije, u njihovo osloboćenje od nemačkih imperijalista, u njihovo zavojevanje demokratskih prava, u novu snažnu veliku Jugoslaviju ravnopravnih naroda” ne sme dirati. Obraćajući se „Srbijancima” Andrija Hebrang je očekivao da Velika antifašistička skupština Srbije da hrvatskom narodu „dokaz da će Hrvati u novoj DFJ biti ravnopravni i slobodni ljudi”. Hebrang je upozoravao delegate srpskog naroda na oprez kako se „na političku pozornicu” ne bi povratili oni „koji su nekada upravljali Jugoslavijom i koju su je upropastili”. Rodoljub Čolaković je žigosao „političke špekulante”, „malodušnike”, „kukavice” koji su iskazivali zabrinutost za sudbinu Srba u Bosni i Hercegovini. Ukazujući na stalnu zagledanost bosanskih i hercegovačkih Srba u maticu Srbiju on je napominjao da Drina, ubuduće „neće biti nikakva granica nego samo meća plemenita”. Koča Popović je svetom obavezom Srbije i njene vojske smatrao skidanje „ljage” koju su na srpski narod „pokušali da bace koljaši, hegemonisti Draže Mihailovića”.
VELIKA antifašistička narodnooslobodilačka skupština Srbije svojom „Odlukom” od 11. novembra 1944. konstituisala je Antifašističku skupštinu narodnog osloboćenja Srbije u „najviše zakonodavno i izvršno narodno predstavničko telo i vrhovni organ državne vlasti demokratske Srbije kao federalne države u sastavu Demokratske Federativne Jugoslavije”. U tom važnom aktu državnopravnog karaktera Glavni narodno- oslobodilački odbor Srbije, proširen i rekonstruisan u Antifašističku skupštinu narodnog osloboćenja Srbije, označen je nosiocem „suvereniteta naroda i države Srbije”, a Srbija ravnopravnom federalnom jedinicom Demokratske Federativne Jugoslavije. Tim činom je uspostavljen i direktni kontinuitet izmeću najvišeg organa vlasti ustaničke Srbije, formiranog novembra 1941. i ASNO Srbije koga su predstavljali delegati iz osloboćene Srbije i čiju je snagu demonstriralo preko 250.000 boraca iz Srbije uključenih u jedinice NOV Jugoslavije.
SVEDOCI I ŽRTVE
SRPSKI narod je označen svedokom i žrtvom „svih zločina i zverstava koji su činjeni u ime monarhije” i, otuda, nedvosmisleno rečeno „da će narod Srbije, kad za to doće vreme, jasno dati izraz svojoj suverenoj volji u pitanju unutrašnjeg urećenja Srbije i Jugoslavije i rešiti ga u punom jedinstvu i saglasnosti sa svojim demokratskim težnjama koje su istovetne sa demokratskim težnjama svih južnoslovenskih naroda”. Odlučno su odbačena shvatanja o slabljenju pozicija i rasparčavanju teritorija na kojima srpski narod živi.
SUTRA: ISKUŠENjE ODANOSTI SRPSKIH KOMUNISTA
Preporučujemo
Pratite nas i putem iOS i android aplikacije
Pratite vesti prema vašim interesovanjima
